३७०१

काय करूं पोरा लागली चट । धरी वाट देउळाची ॥१॥

सांगितलें नेघे कानीं । दुजें मनीं विठ्ठल ॥ध्रु.॥

काम घरीं न करी धंदा । येथें सदा दुश्चित ॥२॥

आमचे कुळीं नव्हतें ऐसें । हें च पिसें निवडलें ॥३॥

लौकिकाची नाहीं लाज । माझें मज पारिखें ॥४॥

तुका म्हणे नरका जाणें । त्या वचनें दुष्टांचीं ॥५॥

३७०२

कारणापें असतां दृष्टी । शंका पोटीं उपजेना ॥१॥

शूर मिरवे रणांगणीं । मरणीं च संतोष ॥ध्रु.॥

पाहिजे तो कळवळा । मग बळा काय उणे ॥२॥

तुका म्हणे उदारपणें । काय उणें मनाचें ॥३॥

३७०३

नव्हती हे उसणे बोल । आहाच फोल रंजवण ॥१॥

अनुभव तो वरावरी । नाहीं दुरी वेगळा ॥ध्रु.॥

पाहिजे तें आलें रुची । काचाकुची काशाची ॥२॥

तुका म्हणे लाजे आड । त्याची चाड कोणासी ॥३॥

३७०४

जों जों घ्यावा सोस । माझे वारीं गर्भवास । लटिक्याचा दोष । अधिक जडे अंगेसीं ॥१॥

आतां आहे तैसें असो । अनुताप अंगीं वसो । येवढें चि नसो । माझें आणि परावें ॥ध्रु.॥

जागाजालेपणें । काय नासावें स्वप्न । शब्दाचिया शिणें । कष्ट मिथ्या मानावे ॥२॥

छाये माकड विटे । धांवे कुपीं काय भेटे । तुका म्हणे फुटे । डोईं गुडघे कोंपर ॥३॥

३७०५

गुणांचा चि सांटा । करूं न वजों आणिका वाटा ॥१॥

करिती छंद नानापरी । भरोन सिणती आडभरी ॥ध्रु.॥

नेमली पंगती । आम्हां संतांची संगती ॥२॥

तुका म्हणे लीळा । येर कवतुक पाहों डोळां ॥३॥

३७०६

शिकल्या शब्दाचें उत्पादितों ज्ञान । दरपणींचें धन उपर वाया ॥१॥

अनुभउ कइं होईंन भोगिता । सांकडें तें आतां हें चि आलें ॥ध्रु.॥

गायें नाचें करीं शरीराचे धर्म । बीजकळावर्म तुमचें दान ॥२॥

तुका म्हणे केला उशीर न साहे । द्याल तरी आहे सर्व सद्धि ॥३॥

३७०७

सिकविला तैसा पढों जाणे पुसा । कैंची साच दशा तैसी अंगीं ।

स्वप्नींच्या सुखें नाहीं होत राजा । तैसा दिसे माझा अनुभव ॥१॥

कासया हा केला जिहुवे अळंकार । पायांसी अंतर दिसतसे ॥ध्रु.॥

दर्पणींचें धन हातीं ना पदरीं । डोळां दिसें परी सत्याचिये ।

आस केली तरी लाळ चि घोंटावी । ठकाठकी तेवीं दिसतसे ॥२॥

कवित्वें रसाळ वदविली वाणी । साक्ष ही पुराणीं घडे ऐसी ।

तुका म्हणे गुरें राखोनि गोंवारी । माझीं म्हणे परि लाभ नाहीं ॥३॥

३७०८

अनुभव तो नाहीं अमुचिया दरषणें । अइकिलें कानें वदे वाणी ।

जेविल्याचा कैसा अनुभव अंतरीं । म्हणतां मांडे पुरी काय होतें ॥१॥

नाहींनाहीं गेली तळमळ दातारा । कां जी हरिहरा चाळविलें ॥ध्रु.॥

पत्रीं कुशळता भेटी अनादर । काय तें उत्तर येइल मानूं ।

अंतरीं सबाह्यी कां नाहीं सारिखें । धरूनि पारिखें वर्त्ततसां ॥२॥

आलों आलों ऐसी दाऊनियां आस । वाहों बुडतयास काय द्यावें ।

तुका म्हणे अहो चतुरा शिरोमणि । किती माझी वाणी तुम्ही कोठें ॥३॥

३७०९

केलें तरी आता साच चि करावें । विचारिलें द्यावें कृपादान ॥१॥

संकल्पासी नाहीं बोलिला विकल्प । तुम्हां पुण्यपाप कळे देवा ॥ध्रु.॥

उदार शक्ति तंव तुमची भूमंडळीं । ऐसी ब्रिदावळी गर्जतसे ॥२॥

तुका म्हणे अहो रकुमादेवीवरा । उपरोध कां धरा माझा आतां ॥३॥

३७१०

अहो पुरुषोत्तमा । तुम्हां काशाची उपमा ॥१॥

सतंत तो नाहीं बुद्धी । नाळवितां नाहीं शुद्धि ॥ध्रु.॥

जागविलें तरी । तुम्हां वेक्तियेणें हरी ॥२॥

तुका म्हणे देवा । तुम्हा नित्य दिस नवा ॥३॥

३७११

मथनें भोगे सार । ताकें घडे उपकार ॥१॥

बरवी सायासाची जोडी । अनुभविया ठावी गोडी ॥ध्रु.॥

पाक आणि रुचि । जेथें तेथें ते कइंची ॥२॥

वाढितो पंगती । तुका आवडी संगती ॥३॥

३७१२

चिंतनाची जोडी । हा चि लाभ घडोघडी ॥१॥

तुम्ही वसूनि अंतरीं । मज जागवा निर्धारीं ॥ध्रु.॥

जाय जेथें मन । आड घाला सुदर्शन ॥२॥

तुका म्हणे भोजें । नाचें हो ऐसें न लजें ॥३॥

३७१३

आवडीची न पुरे धणी । प्रीत मनीं बैसली ॥१॥

नित्य नवा कळवळा । मायबाळामध्यें तों ॥ध्रु.॥

सुख सुखा भेटों आलें । होय वाल्हें पोटींचे ॥२॥

तुका म्हणे ब्रम्हानंदें । संतवृंदें चरणापें ॥३॥

३७१४

जडलों तों आतां पायीं । होऊं काईं वेगळा ॥१॥

तुम्हीं संतीं कृपा केली । गंगे चाली ओघाची ॥ध्रु.॥

सांभाळिलों मायबापा । केलों तापावेगळा ॥२॥

वोरसें या जीव धाला । तुका ठेला मौन्य चि ॥३॥

३७१५

काळावरी सत्ता । ऐशा करितो वारता ॥१॥

तो मी हीणाहूनि सांडें । देवे दुर्‍हे काळतोंडें ॥ध्रु.॥

मानूनी भर्वसा । होतों दासा मी ऐसा ॥२॥

तुका म्हणे मान । गेलों वाढवूं थोरपण ॥३॥

३७१६

समर्थाचे सेवे कोठें नाहीं घात । पाहों नये अंत पांडुरंगा ॥१॥

आहे तैसी नीत विचारावी बरी । येऊनी भीतरी वास करा ॥ध्रु.॥

निढळ राखिलें तरी भयाभीत । हर्षामर्ष चित्त पावतसे ॥२॥

तुका म्हणे तरी कळेल निवाड । दर्शनाची चाड शुभकीर्ति ॥३॥

३७१७

बहु धीर केला । जाण न होसी विठ्ठला ॥१॥

आतां धरीन पदरीं । करीन तुज मज सरी ॥ध्रु.॥

जालों जीवासी उदार । उभा राहिलों समोर ॥२॥

तुका विनवी संतां । ऐसें सांगा पंढरिनाथा ॥३॥

३७१८

नेदावी सलगी न करावा संग । करी चित्ता भंग वेळोवेळा ॥१॥

सर्प शांतिरूप न म्हणावा भला । झोंबे खवळीला तात्काळ तो ॥२॥

तुका म्हणे दुरी राखावा दुर्जन । करावें वचन न घडे तें ॥३॥

३७१९

मज अभयदान देईं दातारा । कृपेच्या सागरा मायबापा ॥१॥

देहभाव तुझ्या ठेवियेला पायीं । आणीक मी कांहीं दुजें नेणें ॥ध्रु.॥

सेवाभक्तिहीन नेणता पतित । आतां माझे हित तुझ्या पायीं ॥२॥

तुका म्हणे माझें सर्व ही साधन । नाम संकीर्तन विठोबाचें ॥३॥

३७२०

करावा वर्षाव । तृषाक्रांत जाला जीव ॥१॥

पाहें आकाशाची वास । जाणता तूं जगनिवास ॥ध्रु.॥

संयोगें विस्तार । वाढी लागे तो अंकूर ॥२॥

तुका म्हणे फळें । चरणांबुजें तीं सकळें ॥३॥

३७२१

करीं ऐसी धांवाधांवी । चित्त लावीं चरणापें ॥१॥

मग तो माझा मायबाप । घेइल ताप हरूनी ॥ध्रु.॥

बहुतांच्या मतें गोवा । होऊं जीवा नेदावा ॥२॥

तुका म्हणे करुणाबोलें । धीर विठ्ठलें निघेना ॥३॥

३७२२

एकविध नारायण । तेथें विषमाचा सीण । पालटों चि भिन्न । नये अणुप्रमाण ॥१॥

अवघें सारावें गाबाळ । चुकवूनियां कोल्हाळ । आनंदाचें स्थळ । एकाएकीं एकांत ॥ध्रु.॥

कायावाचामन । स्वरूपीं च अनुसंधान । लक्ष भेदी बाण । येणे पाडें लवलाहो ॥२॥

तुका म्हणे आळस निद्रा । येथें देउनियां चिरा । देउनियां धीरा । मिठी जाणा जागृतीं ॥३॥

३७२३

हारपोनि गेली निशी । निद्रा कैसी न देखों ॥१॥

नारायणीं वसलें घर । निरंतर आनंद ॥ध्रु.॥

अवघा रुधविला ठाव । नेला वाव मी माझें ॥२॥

तुका म्हणे एके ठावीं । असूं नाहीं सीनाभिन्न ॥३॥

३७२४

पाहा कैसेकैसे । देवें उद्धरिले आनयासें ॥१॥

ऐका नवल्याची ठेव । नेणतां भक्तिभाव ॥ध्रु.॥

कैलासासी नेला । भिल्ल पानेडी बैसला ॥२॥

पांखांच्या फडत्कारीं । उद्धरुनी नेली घारी ॥३॥

खेचरें पिंडी दिला पाव । त्या पूजनें धाये देव ॥४॥

तुका म्हणे भोळा । स्वामी माझा हो कोंवळा ॥५॥

३७२५

अनुभव ऐसा । मज लागला सरिसा ॥१॥

पाठी बैसली सेजारीं । नव्हे शांत कोणे परी ॥ध्रु.॥

कोठें न लगे जावें । कांहीं घालावया ठावें ॥२॥

तुका म्हणे कोटि । दुःखाच्या च तये पोटीं ॥३॥

३७२६

पाठीवरी भार । जातो वाहूनियां खर ॥१॥

संत नेतील त्या ठाया । माझी आधीन त्यां काया ॥ध्रु.॥

मोटचौफळ । अंतीं उच्छिष्टाचें बळ ॥२॥

न संडीं मारग । येथें न चोरूनि अंग ॥३॥

आपुलिया सत्ता । चालविती नाहीं चिंता ॥४॥

कळवळिला तुका । घराचार येथें नका ॥५॥

३७२७

मागें पुढें जालों लाटा । अवघा मोटा सरळ ॥१॥

नाहीं कोठें रितें अंग । नित्य रंग नवा चि ॥ध्रु.॥

पोसिंद्याचे पडिलों हातीं । वोझें माती चुकली ॥२॥

जोगावलों पोटीं खर । पाठी भार वरि नाहीं ॥३॥

अवघिया मोकळ्या दिशा । नाहीं वोळसा कामाचा ॥४॥

संताचिये लोळें द्वारीं । पळती दुरी गोमाशा ॥५॥

कांहीं न साहेसा जाला । तुका नेला समर्थ ॥६॥

पातोगें महाद्वारीं । वरि झुली वाकळा ॥७॥

३७२८

करणें न करणें वारलें जेथें । जातों तेणें पंथें संतसंगें ॥१॥

संतीं हें पहिलें लाविलें निशाण । ते खुणा पाहोन गर्जें नाम ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हीं चला या चि वाटे । भरवशानें भेटे पांडुरंग ॥३॥

३७२९

कइंचें कारण । तृष्णा वाढविते सीण ॥१॥

काय करूनि ऐसा संग । सोसें चि तूं पांडुरंग ॥ध्रु.॥

रूपीं नाहीं गोडी । हांवे हांवे उर फोडी ॥२॥

तुका न पडे भरी । ऐशा वरदळाचे थोरी ॥३॥

३७३०

धन्य तो ग्राम जेथें हरिदास । धन्य तो चि वास भाग्य तया ॥१॥

ब्रम्हज्ञान तेथें असे घरोघरीं । धन्य त्या नरनारी चतुर्भुज ॥ध्रु.॥

नाहीं पापा रिघ काळाचें जीवन । हरिनामकीर्त्तन घरोघरीं ॥२॥

तुका म्हणे तिहीं तारिलें सकळां । आपल्या कोटिकुळासहित जीव ॥३॥

३७३१

मारूं नये सर्प संतांचिये दृष्टी । होतील ते कष्टी व्यापकपणें ॥१॥

एक सूत्र जीवशिवीं आइक्यता । रोम उपडितां अंग कांपे ॥ध्रु.॥

नाहीं साहों येत दुखाची ते जाती । परपीडा भूतीं साम्य जालें ॥२॥

तुका म्हणे दिला नीतीचा संकेत । पुजा नांवें चित्त सुखी तेणें ॥३॥

३७३२

भय होतें आम्हीपणें । पाठी येणें घातलें ॥१॥

अवघा आपुला चि देश । काळा लेश उरे चि ना ॥ध्रु.॥

समर्थाचें नाम घेतां । मग चिंता काशाची ॥२॥

तुका म्हणें नारायणें । जालें जिणें सुखाचें ॥३॥

३७३३

विषम वाटे दुरवरी । चालूनि परती घरी । मागील ते उरी । नाहीं उरली भयाची ॥१॥

मुख्य न व्हावा तो नाड । सेवटाचे हातीं गोड । सरलिया चाड । मग कैचे उद्वेग ॥ध्रु.॥

होता पहिला अभ्यास । समयीं घालावया कास । तेव्हां लटिके दोष । योगें अनुतापाच्या ॥२॥

तुका म्हणे आहे । बुद्धी केलियानें साहे । जवळी च पाहें । देव वाट स्मरणाची ॥३॥

३७३४

आतां कोठें धांवे मन । तुझे चरण देखिलिया ॥१॥

भाग गेला सीण गेला । अवघा जाला आनंदु ॥ध्रु.॥

प्रेमरसें बैसली मिठी । आवडी लाठी मुखासी ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां जोगें । विठ्ठल घोगें खरें माप ॥३॥

३७३५

विश्वीं विश्वंभर । बोले वेदांतींचा सार ॥१॥

जगीं जगदीश । शास्त्रें वदती सावकास ॥ध्रु.॥

व्यापिलें हें नारायणें । ऐसीं गर्जती पुराणें ॥२॥

जनीं जनार्दन । संत बोलती वचनें ॥३॥

सूर्याचिया परी । तुका लोकीं क्रीडा करी ॥४॥

३७३६

निरोधती परि न मोडे विकार । बहु हीं दुस्तर विषयद्वारें ॥१॥

राहातेति तुम्ही भरोनि अंतरीं । होतों तदाकारी निर्विषचि ॥ध्रु.॥

कृपेचिया साक्षी असती जवळी । वचनें मोकळीं सरत नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे ताळा मेळवणीपाशीं । विनंती पायापाशीं हे चि करीं ॥३॥

३७३७

अद्वय चि द्वय जालें चि कारण । धरिलें नारायणें भक्तिसुख ॥१॥

अपरोक्ष आकार जाला चतुर्भुज । एकतत्व बीज भिन्न नाहीं ॥ध्रु.॥

शून्य निरशुन्यी राहिलें निर्मळ । तें दिसे केवळ इटेवरी ॥२॥

सुखें घ्यावें नाम वदना ही चाड । सरिता वापी आड एक पाणी ॥३॥

तुका म्हणे मी च आहें तेणें सुखें । भेद नाहीं मुखें नाम गातों ॥४॥

३७३८

उदार चक्रवर्ती । वैकुंठीचा भूपति । पुंडलिकाचिया प्रीती । विटेवरी राहिला ॥१॥

सर्वसिद्धीचा दातार । सवें आणिला परिवार । भक्त अभयंकर । घ्याघ्या ऐसें म्हणतसे ॥ध्रु.॥

जेणें हें विश्व निमिऩलें । महर्षीदेवा संस्थापिलें । एकवीस स्वर्गांतें धरिलें । सत्तामात्रें आपुलिया ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंत । इच्छिले पुरवी अर्थ । रिद्धिसिद्धिमुक्ती देतसे । शेखीं संग आपुला ॥३॥

३७३९

सकलगुणें संपन्न । एक देवाचें लक्षण ॥१॥

वरकड कोठें कांहीं । एक आहे एक नाहीं ॥ध्रु.॥

षड्गुण ऐश्वर्य संपन्न । एक भगवंतीं जाण ॥२॥

तुका म्हणे जेंजें बोला । तेंतें साजे या विठ्ठला ॥३॥

३७४०

वैकुंठींचें सुख पंढरिये आलें । अवघें पुंडलिकें सांटविलें ॥१॥

घ्या रे घ्या रे माझे बाप । जिव्हा घेउनि खरें माप। करा एक खेप । मग करणें न लगे ॥ध्रु.॥

विषय गुंडोनी ठेवीं पसारा । मग धांव घ्या पंढरपुरा ॥२॥

जंव आहे आयुष्याचा लेश । तंव करीं पंढरीचा वास ॥३॥

अळस न करीं लाभाचा । तुका विनवी कुणबियाचा ॥४॥

३७४१

देवाचें चरित्र नाठवे सर्वथा । विनोदार्थ कथा गोड वाटे ॥१॥

हातावरि हात हासोनि आफळी । वाजवितां टाळी लाज वाटे ॥२॥

तुका म्हणे थुंका त्याच्या तोंडावरि । जातो यमपुरी भोगावया ॥३॥

३७४२

अद्वैतीं तों माझें नाहीं समाधान । गोड हे चरण सेवा तुझी ॥१॥

करूनी उचित देई हें चि दान । आवडे कीर्तन नाम तुझें ॥ध्रु.॥

देवभक्तपण सुखाचा सोहळा । ठेवुनी निराळा दावी मज ॥२॥

तुका म्हणे आहे तुझें हें सकळ । कोणी एके काळें देई मज ॥३॥

३७४३

हें चि माझें तप हें चि माझें दान । हें चि अनुष्ठान नाम तुझें ॥१॥

हें चि माझें तीर्थ हें चि माझें व्रत । सत्य हें सुकृत नाम तुझें ॥ध्रु.॥

हा चि माझा धर्म हें चि माझें कर्म । हा चि नित्यनेम नाम तुझें ॥२॥

हा चि माझा योग हा चि माझा यज्ञ । हें चि जपध्यान नाम तुझें ॥३॥

हें चि माझें ज्ञान श्रवण मनन । हें चि निजध्यासन नाम तुझे ॥४॥

हा चि कुळाचार हा चि कुळधर्म । हा चि नित्यनेम नाम तुझें ॥५॥

हा माझा आचार हा माझा विचार । हा माझा निर्धार नाम तुझें ॥६॥

तुका म्हणे दुजें सांगायासि नाहीं । नामेंविण कांहीं धनवित्त ॥७॥

३७४४

कोण साक्षीविण । केलें उद्धारा भजन ॥१॥

ऐसें सांगा जी दातारा । माझी भक्ति परंपरा ॥ध्रु.॥

कोणें नाहीं केली आळी । ब्रम्हज्ञानाहुनि वेगळी ॥२॥

कोणाचें तों कोड । नाहीं पुरविला लाड ॥३॥

कोणाच्या उद्धारा । केला विलंब माघारा ॥४॥

तुका म्हणे भिन्न । कांहो बोले साक्षीविण ॥५॥

३७४५

सुखरूप चाली । हळूहळू उसंतिली ॥१॥

बाळगोपाळाची वाट । सेवे सेवकता नीट ॥ध्रु.॥

जरी झाला श्रम । तरी पडों नये भ्रम ॥२॥

तुका म्हणे दासां । देव सरिसासरिसा ॥३॥

३७४६

चुकली ते वाट । पुढें सांपडवी नीट ॥१॥

म्हणउनी गर्भवास । नेणती ते हरिचे दास ॥ध्रु.॥

संचिताचा संग । काय जाणों पावें भंग ॥२॥

तुका म्हणे दृष्टी । उघडितों नव्हे कष्टी ॥३॥

३७४७

कइं तो दिवस देखेन डोळां । कल्याण मंगळामंगळाचें ॥१॥

आयुष्याच्या शेवटीं पायांसवे भेटी । कळिवरें तुटी जाल्या त्वरे ॥ध्रु.॥

सरो हें संचित पदरींचा गोवा । उताविळे देवा मन जालें ॥२॥

पाउलापाउलीं करितां विचार । अनंतविकार चित्ता अंगीं ॥३॥

म्हणउनि भयाभीत होतो जीव । भाकितसें कींव अटाहासें ॥४॥

तुका म्हणे होइल आइकिलें कानीं । तरि चक्रपाणी धांव घाला ॥५॥

दुःखाच्या उत्तरीं आळविले पाय । पाहणें तों काय अजून अंत ॥६॥

३७४८

कळों येतें वर्म । तरी न पवतों श्रम ॥१॥

तुम्हां शिरीं होता भार । आम्हां कैचा संचार ॥ध्रु.॥

होतें अभयदान । तरी स्थिर होतें मन ॥२॥

तुका म्हणे पाहें । ऐसी वाट उभा आहे ॥३॥

३७४९

वारंवार हा चि न पडावा विसर । वसावें अंतर तुमच्या गुणीं ॥१॥

इच्छेचा ये दाता तूं एक समर्था । अगा कृपावंता मायबापा ॥ध्रु.॥

लाभाचिये वोढी उताविळे मन । त्यापरि चिंतन चरणाचें ॥२॥

तुका म्हणे जीवी जीवन ओलावा । पांडुरंगे दावा शीघ्र आतां ॥३॥

३७५०

आइका माझीं कवतुकउत्तरें । देउनी सादरें चित्त देवा ॥१॥

वोरसें आवडी आलों पायापासीं । होय तें मनेसीं सुख कीजे ॥ध्रु.॥

तुमचें न भंगे सवाौत्तमपण । करितां समाधान लेंकराचें॥२॥

तुका म्हणे जरी बोलतों बोबडें । तरी वाडे कोडें कवतुक ॥३॥

३७५१

जन्मा आलियाचा लाभ । पद्मनाभदरुषणें ॥१॥

पाठीलागा येतो काळ । तूं कृपाळु माउली ॥ध्रु.॥

कोण्या उपायें हें घडे । भव आंगडें सुटकेचें ॥२॥

बहु उसंतीत आलों । तया भ्यालों स्थळासी ॥३॥

तुका म्हणे तूं जननी । ये निर्वाणी विठ्ठले ॥४॥

३७५२

नाहीं गुणदोष लिंपों देत अंगीं । झाडितां प्रसंगीं वरावरी ॥१॥

निकटवासिया आळवितों धांवा । तेथूनियां देवा सोडवूनी ॥ध्रु.॥

उमटे अंतरीं तें करूं प्रगट । कळोनी बोभाट धांव घालीं ॥२॥

तुका म्हणे तरि वांचलों या काळें । समर्थाचे बळें सुखी असों ॥३॥

३७५३

आतां येणें पडिपाडें । रस सेवूं हा निवाडें । मुंगी नेली गोडें । ठेविलिये अडचणी ॥१॥

तैसें होय माझ्या जीवा । चरण न सोडीं केशवा । विषयबुद्धि हेवा । वोस पडो सकळ ॥ध्रु.॥

भुकेलिया श्वाना । गांठ पडे सवें अन्ना । भुकों पाहे प्राणा । परि तोंडिंची न सोडी ॥२॥

काय जिंकियेलें मन । जीवित्व कामातुरा तृण । मागे विभिचारिण । भक्ती तुका ये जाती ॥३॥

३७५४

न पवीजे तया ठाया । आलों कायाक्लेशेसीं ॥१॥

आतां माझें आणीं मना । नारायणा ओजेचें ॥ध्रु.॥

बहु रिणें पिडिलों फार । परिहार करावा ॥२॥

तुका म्हणे निर्बळशक्ति । काकुलती म्हुण येतों ॥३॥

३७५५

बहु फिरलों ठायाठाव । कोठें भाव पुरे चि ना ॥१॥

समाधान तों पावलों । उरलों बोलों यावरि ॥ध्रु.॥

घे गा देवा आशीर्वाद । आमुच्या नांद भाग्यानें ॥२॥

तुका म्हणे जेवूं आधी । खवखव मधीं सारावी ॥३॥

३७५६

कोण येथें रिता गेला । जो जो आला या ठाया ॥१॥

तातडी ते काय आतां । ज्याची चिंता तयासी ॥ध्रु.॥

नांवासाटीं नेघें भार । न लगे फार वित्पित्त ॥२॥

तुका म्हणे न लगे जावें । कोठें देवें सुचनें ॥३॥

३७५७

इंिद्रयाचें पुरे कोड । तें चि गोड पुढती ही ॥१॥

जावें म्हणती पंढरपुरा । हा चि बरा संसार ॥ध्रु.॥

बैसलें तें मनामुळीं । सुख डोळीं देखिलें ॥२॥

तुका म्हणे देती कान । वाणावाण निवडूनी ॥३॥

३७५८

आतां देवा मोकळिलें । तुम्ही भलें दिसेना ॥१॥

आतां नाहीं जीवभाव । उरला ठाव वेगळा ॥ध्रु.॥

सांभाळुन घ्यावें देवा । आपणासवा यावरि ॥२॥

तुका म्हणे नग्न भाज । तरि ते लाज स्वामीसी ॥३॥

३७५९

आशाबद्ध आम्ही भाकितसों कींव । तत्पर हा जीव कार्यापाशीं ॥१॥

प्रतिउत्तराची पाहातसें वाट । करूनि बोभाट महाद्वारीं ॥ध्रु.॥

आपुल्या उचितें करूनियां ठेवीं । संबंध गोसावी तोडोनियां ॥२॥

तुका म्हणे एक जालिया निवाड । कोण बडबड करी मग ॥३॥

३७६०

खद्योतें फुलविलें रविपुढें ढुंग । साक्षी तंव जग उभयतां ॥१॥

आपल्या आपण नाहीं शोभों येत । चार करी स्फीत दाखवूनि ॥ध्रु.॥

खाणार ताकाचें आसातें माजीरें । आपणें चि अधीर कळों येतें ॥२॥

तुका म्हणे जळो मैंदाची मवाळी । दावूनियां नळी कापी सुखें ॥३॥

३७६१

नाहीं सरों येत कोरडएा उत्तरीं । जिव्हाळ्याची बरी ओल ठायीं ॥१॥

आपुलिया हिता मानिसी कारण । सत्या नारायण साहे असो ॥ध्रु.॥

निर्वाणीं निवाड होतो आगीमुखें । तप्त लोह सुखें धरितां हातीं ॥२॥

तुका म्हणे नेम न टळतां बरें । खर्‍यासी चि खरें ऐसें नांव ॥३॥

३७६२

आलों उल्लंघुनि दुःखाचे पर्वत । पायांपाशीं हित तुमच्या तरी ॥१॥

न देखेल लासा दुःखी होतें मन । कठिणें कठिण वाटतसे ॥ध्रु.॥

नव्हे सांडी परि वाटतें निरास । न ये माझा दिस संकल्पाचा ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हीं सदैव जी देवा । माझ्या हा चि जीवा एक ठाव ॥३॥

३७६३

किती सोसिती करंटीं । नेणों संसाराची आटी । सर्वकाळ पोटीं । चिंतेची हळहळ ॥१॥

रिकामिया तोंडें राम । काय उच्चारितां श्रम । उफराटा भ्रम । गोवी विषय माजिरा ॥ध्रु.॥

कळतां न कळे । उघडे झाकियेले डोळे । भरलें त्याचे चाळे । अंगीं वारें मायेचें ॥२॥

तुका म्हणे जन । ऐसें नांवबुद्धिहीन । बहुरंगें भिन्न । एकीं एक निमलें ॥३॥

३७६४

मंगळाचा मंगळ सांटा । विट तोटा नेणे तें ॥१॥

हें भरा सातें आलें । भलें भलें म्हणवावें ॥ध्रु.॥

जनीं जनार्दन वसे । येथें दिसे तें शुद्ध ॥२॥

तुका म्हणे बहुतां मुखें । खरें सुखें ठेवावें ॥३॥

३७६५

नामाचा महिमा बोलिलों उत्कर्ष । अंगा कांहीं रस न ये चि तो ॥१॥

कैसें समाधान राहे पांडुरंगा । न लगे चि अंगा आणी कांहीं ॥ध्रु.॥

लाभाचिये अंगीं सोस कवतुकें । फिक्याचें तें फिकें वेवसाव ॥२॥

तुका म्हणे करा आपुला महिमा । नका जाऊं धर्मावरि माझ्या ॥३॥

३७६६

हें चि वारंवार । पडताळुनी उत्तर ॥१॥

करितों पायांसी विनंती । नुपेक्षावें कमळापती ॥ध्रु.॥

गंगोदकें गंगे । अर्घ्य द्यावें पांडुरंगे ॥२॥

जोडोनियां हात । करी तुका प्रणिपात ॥३॥

३७६७

अवचित या तुमच्या पायां । देवराया पावलों ॥१॥

बरवें जालें देशाउर । आल्या दुर सारिखें ॥ध्रु.॥

राहोनियां जातों ठाया । आलियाची निशानी ॥२॥

तुका म्हणे चरणसेवा । जोडी हेवा लाधली ॥३॥

३७६८

आतां पाविजेल घरा । या दातारा संगती ॥१॥

पायावरि ठेवूं माथा । सर्वथा हा नुपेक्षी ॥ध्रु.॥

येथून तेथवरि आतां । नाहीं सत्ता आणिकांची ॥२॥

तुका म्हणे चक्रपाणी । शिरोमणी बळियांचा ॥३॥

३७६९

बरवें माझ्या केलें मनें । पंथें येणें निघालें ॥१॥

अभयें च जावें ठाया । देवराया प्रतापें ॥ध्रु.॥

साधनाचा न लगे पांग । अवघें सांग कीर्तन ॥२॥

तुका म्हणे सत्ता थोरी । कोण करी खोळंबा ॥३॥

३७७०

मागें पुढें नाहीं । दुजें यावेगळें कांहीं ॥१॥

नाहीं उरलें आणीक । केला झाडा सकळिक ॥ध्रु.॥

विश्वासावांचून । नांवें दुजियाचे शून्य ॥२॥

देवाविण कांहीं । तुका म्हणे उरी नाहीं ॥३॥

३७७१

वैराग्याचा अंगीं जालासे संचार । इच्छी वनांतर सेवावया ॥१॥

कां जी याचें करूं नये समाधान । वियोगानें मन सिणतसे ॥ध्रु.॥

नये चि यावया पंढरीचें मूळ । न देवे चि माळ कंठींची ही ॥२॥

तुका म्हणे जालें अप्रीतीचें जिणें । लाजिर हें वाणें सेवा करी ॥३॥

३७७२

आळिकरा कोठें साहातें कठिण । आपुला तें प्राण देऊं पाहे ॥१॥

सांभाळावें मायबापें कृपादृष्टी । पीडितां तो दृष्टी देखों नये ॥ध्रु.॥

अंतरलों मागें संवसारा हातीं । पायांपें सरतीं जालों नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही विचारा जी देवा । ठेवाल तें ठेवा कोणे परी ॥३॥

३७७३

स्वप्नींचें हें धन हातीं ना पदरीं । प्रत्यक्ष कां हरि होऊं नये ॥१॥

आजुनि कां करा चाळवाचाळवी । सावकाशें द्यावी सत्य भेटी ॥ध्रु.॥

बोलोनियां फेडा जीवींची काजळी । पाहेन कोमळीं चरणांबुजें ॥२॥

तुका म्हणे माझ्या जीवींचिया जीवा । सारूनियां ठेवा पडदा आतां ॥३॥

३७७४

येतील अंतरा शिष्टाचे अनुभव । तळमळी जीव तया सुखा ॥१॥

आतां माझा जीव घेउनियां बळी । बैसवावें वोळी संतांचिये ॥ध्रु.॥

विस्तारिली वाचा फळेंविण वेल । कोरडे चि बोल फोस वांझे ॥२॥

तुका म्हणे आलों निर्वाणा च वरी । राहों नेदीं उरी नारायणा ॥३॥

३७७५

म्हणउनि काय जीऊं भक्तपण । जायाचीं भूषणें अळंकार ॥१॥

आपुल्या कष्टाची करूनियां जोडी । मिरवीन उघडी इच्छावसें ॥ध्रु.॥

तुके तरि तुकीं खर्‍याचे उत्तम । मुलाम्याच्या भ्रम कोठवरि ॥२॥

तुका म्हणे पुढें आणि मागें फांस । पावें ऐसा नास न करीं देवा ॥३॥

३७७६

आपण चि व्हाल साहे । कसियाला हे धांवणी ॥१॥

भाकिली ते उरली कींव । आहे जीव जीवपणें ॥ध्रु.॥

आहाच कैंचा बीजा मोड । प्रीति कोड वांचूनि ॥२॥

तुका म्हणे दंडिन काया । याल तया धांवणिया ॥३॥

३७७७

निश्चितीनें होतों करुनियां सेवा । कां जी मन देवा उद्वेगिलें ॥१॥

अनंत उठती चित्ताचे तरंग । करावा हा त्याग वाटतसे ॥ध्रु.॥

कोण तुम्हांविण मनाचा चाळक । दुजें सांगा एक नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे माझा मांडिला विनोद । करऊं नेणें छंद कराल काइ ॥३॥

३७७८

आश्वासावें दास । तरी घडे तो विश्वास ॥१॥

नाहीं चुकत चाकरी । पुट लाडे शोचे थोरी ॥ध्रु.॥

स्वामीच्या उत्तरें । सुख वाटे अभयें करें ॥२॥

न मगें परि भातें । तुका म्हणे निढळि रितें ॥३॥

३७७९

जेणें होय हित । तें तूं जाणसी उचित ॥१॥

मज नको लावूं तैसें । वांयां जायें ऐसें पिसें ॥ध्रु.॥

धरितोसी सत्ता । होसी सकळ जाणता ॥२॥

चतुराच्या राया । अंगीकारावें तुकया ॥३॥

३७८०

राहे उभा वादावादीं । तरी फंदीं सांपडे ॥१॥

लव्हाळ्यासी कोठें बळ । करिल जळ आपुलें ॥ध्रु.॥

कठिणासी बळजोडा । नम्र पीडा देखेना ॥२॥

तुका म्हणे सर्वरसीं । मिळे त्यासी गोत तें ॥३॥

३७८१

म्हणउनि जाली तुटी । नाहीं भेटी अहंकारें ॥१॥

दाखविलें देवें वर्म । अवघा भ्रम नासला ॥ध्रु.॥

हातें मुरगाळितां कान । नाहीं भिन्न वेदना ॥२॥

तुका म्हणे एकांतसुखें । अवघें गोतें गुंतलें ॥३॥

३७८२

न पडो आतां हाडीं घाव । मध्यें कींव नासक ॥१॥

करविली आत्महत्या । जीवा कां द्वंदाचा ॥ध्रु.॥

आशापाशीं गुंतला गळा । तेणें कळाहीन जालों ॥२॥

तुका म्हणे लावूं मुळी । जीवकुळी थोरेसी ॥३॥

३७८३

सामावे कारण । नाहीं सोसत धरणें ॥१॥

लादी थींके लाजिरवाणी । हीनकमाईंची घाणी ॥ध्रु.॥

पुष्प जवळी नाका । दुगपधीच्या नांवें थुंका ॥२॥

तुका म्हणे किती । उपदेशहीन जाती ॥३॥

३७८४

असाल ते तुम्ही असा । आम्ही सहसा निवडों ना ॥१॥

अनुसरलों एका चित्तें । हातोंहातें गींवसित ॥ध्रु.॥

गुणदोष काशासाटीं । तुमचे पोटीं वागवूं ॥२॥

तुका म्हणे दुजें आतां । कोठें चित्ता आतळों ॥३॥

३७८५

सोंवळा होऊं तों वोंवळें जडलें । सांडीमांडी बोलतोंडीं बीजीं ॥१॥

एकसरीं केलीं कळिवरें साटी । आतां नका तुटी पायांसवें ॥ध्रु.॥

संकल्पीं विकल्प पापाचा सुकाळ । रज्जुसर्प मूळ मरणाचें ॥२॥

तुका म्हणे हें तूं ब्रम्हांड चाळिता । मी कां करूं चिंता पांडुरंगा ॥३॥

३७८६

आहे तैसा आतां आहे ठायीं बरा । ठेविलों दातारा उचितें त्या ॥१॥

वचनाचा भार पडिलिया शिरीं । जालें मग भारी उतरेना ॥ध्रु.॥

अबोल्याची सवे लावुनियां मना । फाकों नेदीं गुणा ऐसें करूं ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां गोंवळ्याचा संग । राखतें तें अंग जाणतसों ॥३॥

३७८७

तूं माझा कोंवसा । परी न कळे या धसां ॥१॥

कूट खाती मागें पुढें । जाती नरयेगांवा पुढें ॥ध्रु.॥

माझी म्हणती कवी । निषेधुनि पापी जीवीं ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । आतां कोण लेखी जगा ॥३॥

३७८८

दर्पणासी बुजे । नखटें तोंड पळवी लाजे ॥१॥

गुण ज्याचे जो अंतरीं । तो चि त्यासी पीडा करी ॥ध्रु.॥

चोरा रुचे निशी । देखोनियां विटे शशी ॥२॥

तुका म्हणे जन । देवा असे भाग्यहीन ॥३॥

३७८९

म्हणउनि शरण जावें । सर्वभावें देवासी ॥१॥

तो हा उतरील पार । भवदुस्तरनदीचा ॥ध्रु.॥

बहु आहे करुणावंत । अनंत हें नाम ज्या ॥२॥

तुका म्हणे साक्षी आलें । तरी केलें प्रगट ॥३॥

३७९०

ऐसीं वर्में आम्हां असोनियां हातीं । कां होऊं नेणतीं दिशाभुली ॥१॥

पोटाळुनी पाय कवळीन उभा । कृपे पद्मनाभा हालों नेदीं ॥ध्रु.॥

आपुले इच्छेसी घालीन संपुष्टीं । श्रीमुख तें दृष्टी न्याहाळीन ॥२॥

तुका म्हणे बहु सांडियेलीं मतें । आपुल्या पुरतें धरुनी ठेलों ॥३॥

३७९१

रत्नाच्या वोवणी कांचे ऐशा घरी । आव्हेरुनी दुरी अधिकारें ॥१॥

जातिस्वभाव आला डोळ्यां आड । तया घडे नाड न कळतां ॥ध्रु.॥

कामधेनु देखे जैशा गाईंम्हैसी । आणिकांतें ऐसी करोनियां ॥२॥

तुका म्हणे काय बोलोनियां फार । जयाचा वेव्हार तया साजे ॥३॥

३७९२

तरी च हीं केलीं । दानें वाईंट चांगलीं ॥१॥

येक येक शोभवावें । केलें कवतुक देवें ॥ध्रु.॥

काय त्याची सत्ता । सूत्र आणीक चाळिता ॥२॥

तुका म्हणे धुरें । डोळे भरिले परि खरें ॥३॥

३७९३

अंधळें तें सांगे सांगितल्या खुणा । अनुभव देखणा प्रगट त्या ॥१॥

नांदणुक सांगे वडिलाचें बळ । कैसा तो दुर्बळ सुख पावे ॥२॥

तुका म्हणे नांदों आपल्या प्रतापें । तयासी लोकांपें स्तुती सांगों ॥३॥

३७९४

करी आणिकांचा अपमान । खळ छळवादी ब्राम्हण। तया देतां दान । नरका जाती उभयतां ॥१॥

तैसें जालें दोघांजणां । मागतिया यजमाना । जाळियेलें वनां । आपणासहित कांचणी ॥ध्रु.॥

घडितां दगडाची नाव । मोल क्लेश गेले वाव । तरता नाहीं ठाव । बुडवी तारूं तरतीया ॥२॥

चोरा दिधला सांटा । तेणें मारियेल्या वाटा । तुका म्हणे ताठा । हें तंव दोघे नाडती ॥३॥

३७९५

जळो ते जाणींव जळो ते शाहाणींव । राहो माझा भाव विठ्ठलपायीं ॥१॥

जळो तो आचार जळो तो विचार । राहो मन स्थीर विठ्ठलपायीं ॥ध्रु.॥

जळो हा लौकिक जळो दंभमान । लागो जीव ध्यान विठ्ठलाचें ॥२॥

जळो हें शरीर जळो हा संबंध । राहो परमानंद माझा कंठीं ॥३॥

तुका म्हणे येथे अवघें चि होय । धरीं मना सोय विठोबाची ॥४॥

३७९६

विश्वास धरूनि राहिलों निवांत । ठेवूनियां चित्त तुझे पायीं ॥१॥

तरावें बुडावें तुझिया वचनें । निर्धार हा मनें केला माझा ॥ध्रु.॥

न कळे हें मज साच चाळविलें । देसी तें उगलें घेइन देवा ॥२॥

मागणें तें सरे ऐसें करीं देवा । नाहीं तरी सेवा सांगा पुढें ॥३॥

करावें कांहीं कीं पाहावें उगलें । तुका म्हणे बोलें पांडुरंगा ॥४॥

३७९७

देवाचिये पायीं देई मना बुडी । नको धांवों वोढी इंिद्रयांचे ॥१॥

सर्व सुखें तेथें होती एकवेळे । न सरती काळें कल्पांतीं ही ॥ध्रु.॥

जाणें येणें खुंटे धांवे वेरजार । न लगे डोंगर उसंतावे ॥२॥

सांगन तें तुज इतुलें चि आतां । मानी धन कांता विषतुल्य ॥३॥

तुका म्हणे तुझे होती उपकार । उतरों हा पार भवसिंधु ॥४॥

३७९८

आम्ही विठ्ठलाचे दास जालों आतां । न चले हे सत्ता आणिकांची ॥१॥

नावरे तयासी ऐसें नाहीं दुजें । करितां पंढरिराजें काय नव्हे ॥ध्रु.॥

कोठें तुज ठाव घ्यावयासी धांवा । मना तूं विसावा घेईं आतां ॥२॥

इंिद्रयांची वोढी मोडिला व्यापार । ज्या अंगें संचार चाळी तुज ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही जिंकोनियां काळ । बैसलों निश्चळि होऊनियां ॥४॥

३७९९

सांगतों तरि तुम्ही भजा रे विठ्ठला । नाहीं तरि गेला जन्म वांयां ॥१॥

करितां भरोवरी दुरावसी दुरी । भवाचिये पुरीं वाहावसी ॥२॥

कांहीं न लगे एक भाव चि कारण । तुका म्हणे आण विठ्ठलाची ॥३॥

३८००

शब्दज्ञानी येऊं नेदीं दृष्टीपुढें । छळवादी कुडे अभक्त ते ॥१॥

जळो ते जाणींव जळो त्याचे दंभ । जळो त्याचें तोंड दुर्जनाचें ॥२॥

तुका म्हणे येती दाटूनि छळाया । त्यांच्या बोडूं डोया न धरूं भीड ॥३॥